(Gelezen In Tertio Van 10 April 2013)
Uit een artikel van Emmanuel Van Lierde
Paus Joannes XXIII gaf een krachtig signaal naar de wereld met Pacem in terris. Die tekst over de wereldvrede boette niets aan actualiteit in en leest als zijn laatste wilsbeschikking.
Pacem in terris verscheen op Witte Donderdag 11 april 1963, minder dan twee maanden voor de paus stierf.
Het voltooien van het Concilie en het werken aan de vrede zag Joannes XXIII aan het einde van zijn leven als twee complementaire taken.
Dwaling
Hij gaf de opdracht aan een klein team om de vredesencycliek voor te bereiden. Van bij het begin stond hij erop dat er geen veroordelingen zouden in voorkomen, want dat zou bij voorbaat de bruggen naar dialoog opblazen. Het vele goeds van de moderne wereld moest vooropstaan, ondanks alle conflicthaarden. In zijn ogen kon de kerk iets leren van de positieve ‘tekenen van de tijd’ en moest ze een onderscheid maken tussen ‘de dwaling’ die afgewezen moest worden en ‘de persoon die in dwaling vervalt’, maar die altijd respect verdient. Die visie leverde een van de krachtigste passages in de encycliek op: “Een mens die in dwaling is vervallen, houdt niet op een mens te zijn. Hij verliest nooit zijn persoonlijke waardigheid en dat is iets waar altijd rekening mee moet worden gehouden.”
Rechten en vrijheden
In Pacem in terris kregen de mensenrechten en de godsdienstvrijheid een belangrijke plaats. Vrede kan er maar komen als de rechten en de waardigheid van mensen worden verdedigd en bevorderd. Vier pijlers liggen aan de basis van duurzame vrede: waarheid, gerechtigheid, liefde en vrijheid. Paus Joannes XXIII stelde ook veel hoop in de Verenigde Naties (VN) - de drijvende kracht achter de Universele Verklaring voor de Rechten van de Mens van 1948 - als geloofwaardig instrument om de wereldvrede te handhaven en te versterken.
Leer van vrede
Pacem in terris getuigde verder van een pioniersvisie door af te stappen van de idee van een rechtvaardige oorlog, voordien een belangrijk theologisch begrip. De destructiekracht van de atoombom had aangetoond dat zo’n geweld nooit goed te keuren kon zijn. Oorlog kan nooit een oplossing zijn. Jammer genoeg moest er veel bloed vloeien alvorens tot dat inzicht te komen. Niet langer werkten kerkleiders en theologen een leer over de rechtvaardige oorlog uit, voortaan beklemtoonden zij een leer van vrede.
Grote impact
Zoals Rerum novarum van Leo XIII het symbool werd van de sociale leer van de kerk, zo werd Pacem in terris het ijkpunt van het kerkelijke spreken over de vrede.
Pacem in terris bevatte wat Joannes XXIII voortdurend al had willen zeggen. Het was de samenvatting van zijn lange leven en een van de grote erfenissen die hij de kerk en de samenleving naliet.
