Herdenkingsjaar Reformatie
Uit een artikel van Geert De Cubber
Paus Franciscus bezoekt op 31 oktober en 1 november Zweden. Hij woont er de oecumenische herdenkingsplechtigheid bij voor de 499ste verjaardag van de Reformatie. Volgens de traditie nagelde Maarten Luther op 31 oktober 1517 zijn roemruchte 95 stellingen aan de kerkpoort van Wittenberg. Tertio grijpt het herdenkingsjaar aan om na te gaan wat Luther beoogde en hoe het protestantisme in onze contreien opgang maakte.
In Geloof alleen! Beschrijft Gottlieb Blokland de boeiende en bewogen geschiedenis van het protestantisme in België. Het is een van de vele publicaties die het herdenkingsjaar van de Reformatie inluiden. Blokland is inspecteur-adviseur protestants-evangelische godsdienst en predikant in Schaarbeek.
De augustijn Maarten Luther ervoer een verregaande discrepantie tussen zijn strikte leven als monnik en “het ontstellende verval waarin de kerkelijke hiërarchie zich bevond” (dixit Blokland).
Uiteindelijk was de actieve aflatenhandel de spreekwoordelijke druppel voor Luther, die in Wittenberg preekte en er biechtvader was. “Veel parochianen maakten zich van de noodzakelijke inkeer en bekering af met een beroep op de aangekochte aflaatbrief”, schrijft Blokland. Daarop hangt hij 95 stellingen op aan de deur van de slotkerk. “Luthers bedoeling reikte aanvankelijk niet verder dan een einde te maken aan de verkoop van aflaten die niet alleen de arme mensen het geld uit de zakken klopte, maar die vooral ook in strijd was met de oorspronkelijke kerkelijke leer”, aldus Blokland.
Strijd om het ware geloof
“Eind 1578 was Vlaanderen helemaal calvinistisch.” Dat zegt historicus Johan Decavele die gespecialiseerd is in de geschiedenis van het protestantisme in de Lage Landen. Door toeval bleef de grens tussen katholiek en protestants liggen in Antwerpen.
Beeldenstorm
In april 1566 ging een delegatie in Brussel het Smeekschrift der edelen aanbieden aan landvoogdes Margaretha van Parma. Zij laat het zogenaamd Bloedplakkaat opschorten. “Keizer Karel verordende dat Bloedplakkaat in 1550”, verklaart Decavele. “Op het drukken, verspreiden en bezit van ketterse – lees: protestantse – boeken stond de doodstraf. Doordat Margaretha ook andere plakkaten opschortte, was er even geen vervolging meer. Daardoor komen vluchtelingen massaal terug. Het is het begin van de zogenaamde hagenpreken. Daarvan is niets bewaard gebleven, maar wellicht sprak men ook over de beeldencultus in de katholieke kerken. In de Nederlandse Geloofsbelijdenis van Guy de Brès stond onder meer dat kerken geen plaatsen zijn voor afgodendienst. Na een preek van Sebastiaan Matte in Steenvoorde gingen de mensen tot actie over. In de nabijgelegen kapel werden alle beelden verwoest. Als een veenbrand verspreidde de actie zich over de hele Westhoek. Vandaaruit trokken de beeldenstormers een spoor van vernieling, over Oudenaarde, Gent en Antwerpen, tot in Breda en Amsterdam, en zelfs Groningen.”
Alva
Aanvankelijk zijn de katholieken zo verbijsterd dat niemand iets onderneemt. “Integendeel zelfs”, vervolgt Decavele. “De calvinisten palmen hier en daar een bestaande kerk in voor hun godsdienstoefeningen. Tot ze in maart 1567 vernietigend verslagen worden bij Oosterweel. Van dan lijkt het gedaan met het vrije calvinisme. Op dat moment is de beruchte hertog van Alva op weg naar de Nederlanden. Die zal in totaal 1.200 mensen laten terechtstellen. Tien procent van hen zijn Gentenaren, wat erop wijst dat de storm in Gent hevig moet zijn geweest.”
Hoewel de Pacificatie van Gent (1576) een einde maakte aan de strijd vinden de partijen geen goede oplossing voor de godsdienstgeschillen. “Wanneer in 1577 bij een staatsgreep een groep calvinisten in Gent het bestuur overnemen, installeren ze er een strak en rigide calvinisme, naar Geneefs model”, zegt Decavele. “Verschillende monniken eindigen op de brandstapel en alle priesters worden weggejaagd. Eind 1578 was Vlaanderen een calvinistisch land. Het katholicisme was als het ware helemaal weg.”
Frontlijn
Alexandre Farnese, de Spaanse hertog van Parma en de nieuwe landvoogd, komt met een groot Spaans leger en herovert één na één de steden, waaronder Ieper, Gent en Antwerpen (1585). “Dan wordt de hertog teruggeroepen naar Spanje om aan het hoofd van de Armada Invincibile te staan”, besluit Decavele. “De frontlijn van dat moment – Antwerpen – blijft tot vandaag de grenslijn tussen katholicisme en calvinisme. Het bracht ook teweeg dat 150.000 Vlamingen naar Noord-Nederland trokken. Leiden was op een bepaald moment een driekwart Vlaamse stad. En de Zuidelijke Nederlanden bleven verarmd achter. Toch zorgde de Contrareformatie voor een stille herleving. Onder de strenge controle van de kerk werd massaal gebouwd en kwamen nieuwe bedelorden over”.
Geuzendorp Korsele
“Tot vandaag leeft er een kleine protestantse gemeenschap in Korsele (Horebeke, ten noorden van de baan Oudenaarde-Brakel)”, vertelt historicus Johan Decavele. “Het zijn directe nazaten van de eerste gemeenschap uit de 16de eeuw. Vroeger was het een hechte, gesloten gemeenschap. Om inteelt te vermijden, werd elk jaar een ontmoeting gehouden met protestantse meisjes uit Axel in Zeeland. De gemeenschap bestaat nog altijd, maar is niet meer zo levendig.”
