Kerst in Oekraïne op 7 januari

Kerstmis is terug het belangrijkste kerkelijke feest geworden in Oekraïne. In de sovjetperiode was de officiële kerstviering afgeschaft. In 1991 keerde het tij, en de bevolking keerde ogenblikkelijk terug naar de eeuwenoude kersttradities en naar aloude, niet-christelijke rituelen. Het Kerstfeest werd in zijn totaliteit zelfs uitgebreid met Sinterklaas!
Na de instorting van het sovjetcommunisme is er heel wat veranderd, zowel in positieve als in negatieve zin, vertellen de Grieks-katholieke pastor Yaroslav Tsarik, bezieler van Caritas-Brody, en zijn rechterhand Igor Datsko ons tijdens een projectbezoek in West-Oekraïne. (Ter verduidelijking: de Grieks-katholieke kerk volgt de byzantijnse ritus, maar staat wel onder het gezag van de paus. Het is een zogenaamde ‘uniaten-kerk’.) De vlucht van vooral mannen, vaders, naar het buitenland om er te gaan werken en geld te verdienen, veroorzaakt vaak een ontwrichting van het sociale en gezinsleven op het platteland. In heel het sociale gebeuren is kerstavond, “Sviaty Vechir” het belangrijkste moment. De kinderen speuren dan bij valavond het firmament af om de eerste ster die verschijnt, te ontdekken: de Bethlehemster. Dan kan begonnen worden met de feestelijke avond. Onder de kerstboom vinden de kinderen dan geschenken van Sinterklaas. Trouwens, Kerstmis zelf wordt in de Grieks-orthdoxe én de Grieks-katholieke kerk gevierd op 7 januari, volgens de Gregoriaanse kalender.(NvdR: 7 januari volgens de Gregoriaanse kalender = 25 december volgens de Juliaanse kalender; zie mijn boek “Een Geschiedenis van Korbeek-Dijle” blz.236)
Op kerstdag zelf wordt er in de kerken uitbundig gevierd tijdens lange rituelen, met onder meer een nachtmis. De misgangers, ook de kinderen, krijgen brood met wijn vermengd, met een gouden lepeltje door de celebrant toegediend.
Tijdens de “Heilige vooravond van Kerstmis” en op kerstdag zelf, verkleden de kinderen zich en dragen (veelal zelfgemaakte) maskers. Ze beelden daarmee bijbelse figuren uit en doen de ronde in de parochie, zingen kerstliederen en krijgen lekkers toegestopt. Ondertussen strooien ze graankorrels en gekleurde zaden rond.
Traditioneel is de Oekraïense kersttafel rijk gedekt, met 12 gangen, verwijzend naar de apostelen. De kutia ontbreekt nooit: het is een mengsel van gekookte tarwe, vermengd met honing, rozijnen en noten. Op de tafel worden didukhi (“grootvadertjes”) gezet, kleine graanschoven en toefjes hooi die de komende goede oogsten symboliseren. Onder de kerstboom liggen beschilderde kerstmis-eieren, of pysanki.
Op tweede kerstdag neemt de folklore echt de bovenhand. Dan worden voornamelijk op het platteland aloude gebruiken in ere gehouden. Volwassenen vermommen zich dan, dragen pelsen en vachten, zetten horens op, worden monsters. In schijngevechten gaan ze daarna de strijd aan met de overige dorpelingen, maar worden uiteindelijk verslagen. Na de overwinning van de goeden over de slechten, worden de vermommingen ritueel verbrand.
(Uit LICHTER, het driemaandelijks tijdschrift van WERELDMISSIEHULP van okt.nov.dec. 2009)
C.L.