(Jo Haazen, Vlaams beiaardier in Sint-Petersburg)
(Gelezen In Tertio Van 23 November 2011)
Een artikel van Jos Vranckx
Jo Haazen (67) beleefde een glorietijd toen hij van 1968 tot 1981 stadsbeiaardier was in Antwerpen. Zijn concerten op maandagavond groeiden uit tot een ware hype. De massale happenings waren voor de stad uiteindelijk niet meer te beheersen. Van 1981 tot 2009 was hij stadsbeiaardier in Mechelen en tot 2010 directeur van de wereldvermaarde Koninklijke Beiaardschool Jef Denyn. Haazen ligt aan de basis van de renaissance van de beiaardkunst in Vlaanderen en droeg de Vlaamse beiaardcultuur uit in de Verenigde Staten en het Verre Oosten. Daarnaast is hij op tal van domeinen actief (geweest): tekenen, archeologie, Indische danskunst, Esperanto en filosofie. Hij is gastdocent aan de Faculteit voor Vergelijkende Godsdienstwetenschappen in Antwerpen.
Na jarenlange afwezigheid beklom Jo Haazen onlangs nog eens de toren van de Sint-Romboutskathedraal voor een sprankelend concert. Niemand kan een beiaard doen zingen als hij! In Sint-Petersburg waar hij nu doceert, heeft hij de uitgestorven beiaardcultuur nieuw leven ingeblazen. Haazen is een spiritueel bevlogen mens met een diepe affiniteit voor de Russische ziel, die voor hem ook bij Europa hoort. Jos Haazen vertelt:
“Toen ik in 2004 met pensioen ging als directeur van de Mechelse Beiaardschool, heb ik de overstap gemaakt naar Sint-Petersburg. In 1986 had ik de stad voor het eerst bezocht als toerist. Aan de voet van de Peter- en Pauluskathedraal zag ik klokken met Nederlandstalige opschriften, zodat ik vermoedde dat er ooit een beiaard moet zijn geweest. En inderdaad, enig opzoekingswerk leerde mij dat tsaar Peter de Grote zes beiaarden had ingevoerd, drie voor Moskou en drie voor Sint-Petersburg. Maar daar was niets meer van overgebleven. Vandaar dat ik het idee opvatte, bij het 300-jarig bestaan van Sint-Petersburg in 2002-2003, de stad een nieuwe beiaard te schenken. Het werd een groots project, gesponsord door 355 peters. De Russen vonden het grandioos, het mooiste geschenk dat de jubilerende stad heeft gekregen.
Gevolg was dat ik in 2005 een verzoek van de staatsuniversiteit kreeg om hoogleraar te worden aan de faculteit voor kunst, afdeling orgel, klavecimbel en beiaard. De universiteit ligt vlak bij de haven, een prachtig kader. Ik heb 35 studenten en beschik over alle nodige accommodatie. Ik woon in het centrum, het zogenaamde Hazeneiland, met schitterende architectuur, kunst en bezoekers uit de hele wereld. Sint-Petersburg heeft een aristocratische uitstraling in tegenstelling tot Moskou dat een stad van business is. De kerken worden bezocht door duizenden mensen, zelfs mannen die je veeleer in de kroeg verwacht zie je daar, naast politici in mooie pakken en officieren in uniform. Het is daar mode om naar de kerk te gaan! Dieper in het land leer je het andere Rusland kennen, dat zoveel van Sint-Petersburg verschilt als Afrika van West-Europa. Door de plotse overgang van communisme naar kapitalisme, nu 20 jaar geleden, is er een ‘wildheid’ losgebroken in het immense land, met als gevolg een ‘struggle for life’ en een enorme kloof tussen arm en rijk. Dat kwam onlangs goed tot uiting in de tv-reeks Back to the USSR van Stefan Blommaert en Jan Balliauw.
Opbouw gemeenschap
De kloof tussen het materiële en het spirituele is hier niet zo groot als in West-Europa. De kerk is erg verbonden met het regime, net als ten tijde van Stalin toen die oorlog moest voeren en de sympathie van de bevolking nodig had. De patriarch van Moskou zit in de Duma, het parlement. Tegelijk zet de kerk zich sterk in om de samenleving moreel recht te houden. Ze besteedt veel aandacht aan drugspreventie en de strijd tegen alcoholisme en aan ‘religare’ - het verbinden van mensen met elkaar en hun Schepper.
Melancholie
Ik merk dat veel Russen gedegouteerd zijn van het begrip ‘democratie’ en heimwee krijgen naar de tijd van de Sovjet-Unie. Het nieuwe systeem heeft een morele en materiële kloof geslagen. Vanuit hun geschiedenis en overlevingsstrijd hebben de Slavische volkeren veel meer gemeenschapszin dan wij. Maar ze verlangen ook naar een vaderfiguur op wie ze kunnen steunen, een sterk hoofd. Hun tragische geschiedenis verklaart een zekere melancholie, ook in hun taal en muziek. Zelfs al zingen ze blije liederen, zoals Kalinka, het is altijd in mineur. Dat is niet per se droevig maar getuigt van een andere instelling en levensvisie: gevoeliger, meer bezield, niet zo oppervlakkig. Oost-Europeanen koesteren vooral de menselijke stem, veeleer dan muziekinstrumenten zoals het orgel. Zelfs de kleinste kerkjes hebben een meerstemmig zangkoor, wat de liturgische betrokkenheid van de gemeenschap erg bevordert, net zoals de vele klokkenluiders die er actief zijn. Ook klokken hebben voor de Russen een grote en legendarische betekenis.
Mysticus
Terwijl bij ons, als erfgenamen van het West-Romeinse keizerrijk, de rationaliteit en het individualisme de overhand kregen, leeft in Rusland de sfeer van het Byzantijnse keizerrijk voort, een meer mystieke en collectieve samenleving. De uitspraak ‘de West-Europeaan bemint met zijn verstand en de Rus denkt met zijn hart’ is een gemeenplaats, maar er zit wel een grond van waarheid in. In feite vullen wij elkaar aan. Wij in West-Europa zijn zo verhard geraakt onder invloed van een overmatige aandacht voor het uiterlijke, ook in de wetenschap, dat we verleerd hebben naar binnen te kijken. We laten ons meeslepen door een soort materialisme dat ons gevoel, ons gemoed en onze gedachten afstompt, wat lijden, angst en onnodig veel conflicten met zich meebrengt. Alertheid, aandacht en empathie zijn vandaag meer dan ooit geboden. Ook voor de Russen die geneigd zijn sommige van onze eigenschappen over te nemen.
Cultuur niet verwaarlozen
De Europese Unie is overwegend economisch gericht, cultuur en ethische waarden zitten in het defensief. Typisch voorbeeld is dat de Europeade, een Vlaams initiatief dat jaarlijks duizenden zangers, muzikanten en volksdansers samenbrengt en volgend jaar voor de 50ste keer plaatsvindt in Italië, geen steun krijgt van de Europese Commissie. Wellicht omdat die grote culturele waarden van eenheid en verscheidenheid niet overeenkomen met de materialistische en kapitalistische ideeën en belangen. De eigenheid van de Europese volkeren, waartoe ook Rusland behoort, is een rijkdom die we moeten koesteren, in plaats van alles door dezelfde globaliserende molen te draaien!”
