“Bruggenbouwer Bergoglio wil muren slopen”
Uit een artikel van Emmanuel Van Lierde
Paus Franciscus stond op 13 maart vier jaar aan het hoofd van de rooms-katholieke kerk. Tertio grijpt die verjaardag aan om een onbekende kant van Jorge Mario Bergoglio te belichten: zijn rol in de internationale politiek. Italiaans diplomaat Pasquale Ferrara publiceerde daarover een fascinerend boek. Franciscus oefent volgens hem zeker invloed uit, “maar de paus is geen diplomaat”. Zijn logica blijkt door en door religieus.
Uit het vraaggesprek van Emmanuel Van Lierde met Pasquale Ferrera
Speelt religie in deze postseculiere tijden terug een prominente rol op het wereldtoneel?
“Godsdiensten moeten geen politieke rol spelen. Het is niet hun taak internationale crisissen op te lossen. Dat is de verantwoordelijkheid van politieke leiders. Religies dienen wel het kritische geweten van de mensheid te zijn, door te wijzen op de nood aan meer inclusie, aan een economie die geen marginaliteit creëert, aan een gemeenschap die alle verschillen verwelkomt zonder daarom haar culturele en religieuze wortels uit het oog te verliezen.”
Is paus Franciscus zich bewust van de ambivalentie van het sacrale? Religie kan immers de bron zijn van zowel geweld als harmonie.
“Voor Franciscus is er een duidelijke red line tussen godsdienst en geweld. Hij herhaalt voortdurend dat doden in de naam van God niets te maken heeft met ware godsdienst, integendeel, het is antigodsdienstig. Volgens alle religies en ethische overtuigingen is zoiets blasfemie. Het sacrale op zich blijkt niet ambivalent. Wat het heilige ambivalent maakt, is het strategische gebruik ervan door groepen met een politieke en militaire agenda. Religies daarentegen zijn de drijvende kracht achter processen van vergeving en verzoening.”
Wat is de eigenheid van de kerkelijke diplomatie?
“De Heilige Stoel streeft geen politieke, commerciële of militaire doelen na, eigen aan veel andere diplomatie, maar promoot de goede verstandhouding tussen staten en overheden, handelt als een morele stem binnen de internationale gemeenschap, bevordert de mensenrechten – de godsdienstvrijheid inbegrepen – en werkt wereldwijd aan rechtvaardigheid, verzoening en vrede.”
“Maar de paus is geen diplomaat. Dat hij al meermaals met zoveel woorden sprak over de Armeense genocide, bewijst dat. Ankara verzet zich heftig tegen die omschrijving als genocide. Vanuit diplomatiek oogpunt is dat woordgebruik niet tactvol, zelfs problematisch. Ook over de vluchtelingencrisis is Franciscus bijzonder scherp. Hij roept niet alleen op tot gastvrijheid en solidariteit, maar vraagt de oorzaken aan te pakken: de wereldwijde ongelijkheid en de uitwassen van het neoliberalisme, het slecht bestuur en de zwakke staat, de conflicthaarden, de klimaatverandering, het gebrek aan dialoog tussen de internationale partners, enzovoort.”
“Zijn kijk op het milieu en zijn visie op de neoliberale markteconomie die slachtoffers maakt, oogsten kritiek in sommige conservatieve Amerikaanse kringen. Dan vergeten zij hoe paus Benedictus XVI evenzeer op die spijkers klopte. Er is een merkwaardige continuïteit in de sociale leer van de kerk.”
Dat de paus en het Vaticaan een bemiddelende rol speelden in de normalisering van de betrekkingen tussen de VS en Cuba, is alom bekend.
“In plaats van bemiddelend zou ik hun rol in dat dossier eerder omschrijven als ‘faciliterend’. De tijd was rijp voor die toenadering tussen Washington en Cuba en de paus versnelde een proces dat al aan de gang was. De status quo scheen om vele redenen onhoudbaar. Voor de kerk was het doel niet louter een politiek akkoord bereiken tussen twee lang van elkaar gescheiden landen, maar vooral openingen creëren die de economische en sociale ontwikkeling van het Cubaanse volk bevorderen.”
Begrippen die aan het pontificaat van paus Franciscus kleven, zijn ongetwijfeld de barmhartigheid en de periferie. In uw boek gaat u in op die klemtonen, maar wijdt u eveneens een hoofdstuk aan het begrip “muren”.
“Overal wil de paus de logica van muren tussen de mensen doorbreken. Hij wil bruggen bouwen in plaats van muren. Om ons daarvan bewust te maken, zoekt hij de grenzen op. Zijn eerste reis naar Lampedusa was iconisch. Even sterk was het moment waarop hij in Bethlehem halt hield en bad aan de scheidingsmuur die Israël bouwt.”
Tot slot een blik naar het Oosten.
“De eerste ontmoeting ooit met de Russische patriarch is natuurlijk historisch, al schijnt het maar een begin. De relaties met het patriarchaat van Constantinopel staan veel verder. Daarnaast weten we dat Franciscus inzet op alle communicatiekanalen met China en dat hij hoopt op een pragmatische en openlijke dialoog. Als hij daarin slaagt, dan wordt dat een game changer voor de katholieke kerk in China en buitengewoon goed nieuws voor de geopolitiek. Duimen maar.”
