1. Italiaanse regering
Op 28.4.2013 legde de nieuwe Italiaanse regering de eed af. De brede coalitie wordt geleid door de 46-jarige Enrico Letta, een overtuigd katholiek.
2.‘Maatschappij zal modernisering van kerk nooit genoeg vinden’
Uit een artikel van Herman De Dijn, emeritus hoogleraar wijsbegeerte en voormalig vicerector van de KU Leuven.
Hoever moet de kerk aan de in de samenleving breed gedeelde morele mentaliteit en sensibiliteit tegemoetkomen? Herman De Dijn beschouwd dit als een fundamenteel vraagstuk waarmee ze te maken heeft. Hij antwoordt alvast dat wat de kerk ook doet, het voor de maatschappij nooit genoeg zal zijn.
Instanties zoals de kerk, die ‘objectieve’ morele eisen verdedigen of transcendente waarden affirmeren - “Jezus is de ware weg naar het heil” - kunnen in een wereld zoals de onze alleen overkomen als sektarische instanties die het op onze vrijheid gemunt hebben. Door ‘objectieve’ morele eisen te prediken, door niet akkoord te gaan met de idee dat ieder maar voor zichzelf kan beslissen wat goed en kwaad betekent, plaatst de kerk zich buiten de huidige consensus - wat ook de concrete moraliteit mag zijn die ze centraal stelt. Ze zal in de huidige context altijd overkomen als een instantie die de vrijheid van het individu negeert, dat individu dus niet respecteert en haar mening aan anderen wil opdringen.
Kabbala en boeddhisme
Als de kerk zich, zoals zovelen wensen, werkelijk wil aanpassen aan de huidige tijd, dan rest haar maar één oplossing: zich plooien naar het expressief individualisme, radicaal de kaart trekken van het eerbiedigen van het postmoderne idee van individuele vrijheid en zelfcreatie, en tegelijk volledig stoppen met het beoordelen van de levenswijze van individuen vanuit een overgeleverde moraal. Hoe kan de kerk dat? Door zich met haar traditie van meditatie, rituelen en symbolen ten dienste te stellen van de individuele zoektocht naar spiritualiteit; door zich dus ten dienste te stellen van ‘de religieuze behoefte’ die er zeker bij bepaalde individuen nog altijd is. Daarbij moet ze dan - zoals sommigen niet ophouden te bepleiten - volop gebruik maken van de moderne communicatietechnieken en vooral van de nieuwe sociale media. Uit het arsenaal van de christelijke spiritualiteit, mede door de media gepropageerd, zal elk individu of groep dan kunnen plukken wat het voor de eigen zingeving nodig en nuttig acht. Zoals nu al gebeurt met de joodse kabbala of het boeddhisme bijvoorbeeld.
Tegendraads
Als de kerk zich niet kan vinden in de huidige mentaliteit en zich dus niet aanpast aan de postmoderne sensibiliteit zal ze onvermijdelijk in de marge van de samenleving gedrukt worden - tenminste in de westerse wereld. Trouw blijven aan het eigen erfgoed - wat bepaalde aanpassingen niet uitsluit natuurlijk - kan en moet dan gepaard gaan met de idee dat, ook al zit ze in de marge, ze toch tegelijk op een tegendraadse manier tot de eigen tijd behoort: “In de wereld maar niet van de wereld.” Of zoals ik recentelijk in een citaat van Gilbert Keith Chesterton las: “De kerk is de enige instantie die de mens er kan van weerhouden louter een kind van zijn tijd te zijn.”
Tot zover Herman De Dijn.
3.‘Drastisch intellectueel en spiritueel vernieuwen dringt zich op’
Uit een vraaggesprek van Emmanuel Van Lierde met Tsjechisch priester en academicus Tomas Halik.
Het Europees continent oogt vermoeid en ook de kerk gaat het er niet voor de wind. Het houdt de hoogleraar van de Karls-Universiteit en pastoor van de universitaire parochie in Praag bezig.
De kerk heeft last van middagmoeheid. En dat beeld past u toe op de Europese kerk en samenleving?
“Juist. De voormiddag is de tijd vanaf het begin van het christendom tot aan de moderniteit waarin de institutionele structuren en doctrinaire visies werden ontwikkeld. De confrontatie met de moderniteit veroorzaakten een crisis door het spervuur aan kritiek. Het atheïsme en het agnosticisme doken op, maar ik zie een sluwere tegenstander de kop opsteken: het ‘apatheïsme’. Dat gebrek aan interesse in religie bedreigt het geloof het meest. De terugkeer van religie die je ziet bij new age, esoterie, ietsisme of de emotionele religiositeit van nieuwe bewegingen, pinksterkerken en evangelicals zie ik veeleer als een reactie op de afwezigheid van een spirituele cultuur dan wel als een werkelijk ontwaken van het geloof uit zijn middagslaap. Het christendom mag dan wel niet uitgestorven zijn zoals de ideologen van het wetenschappelijke atheïsme voorspelden, toch gaat het in Europa en de rest van de wereld die door de Europese cultuur is getekend, door een periode van verval en vermoeidheid.”
Ziet u uitwegen?
“Er zijn nu twee vleugels in de kerk: zij die de huidige structuren willen bewaren - de traditionalisten - en zij die radicale veranderingen bepleiten - de progressisten. In mijn ogen maken deze tegengestelde kampen dezelfde fout: ze focussen op het institutionele. Ik vrees dat we een derde weg over het hoofd zien. Die pint zich niet vast op de uitwendige structuren, maar kiest voor drastische intellectuele en spirituele vernieuwing. Die tocht naar het diepe vereist een nieuwe taal waarmee we de zoekende mensen kunnen aanspreken. De kerk moet zich ook bezighouden met wie zich niet helemaal met haar identificeert en ruimte bieden voor de zoekers.”
Waarin verschillen gelovigen en ongelovigen met elkaar?
“Het belangrijkste verschil ligt niet tussen gelovigen en ongelovigen, maar tussen zoekers en bezitters van de waarheid. Onder de atheïsten bevinden zich veel zoekers en onder de gelovigen zijn er veel die vinden dat geloven een weg is, een zoektocht. Daarnaast zijn er overtuigde atheïsten en dogmatische gelovigen, maar hun aantallen verminderen en ik zie steeds meer zoekers die, zoals Augustinus schreef, een ‘onrustig hart’ hebben.”
In uw boek Geduld met God wijst u op de vele moderne ‘Zacheüssen’ die niet worden opgemerkt. Wat bedoelt u daarmee?
“De kerk ziet vooral wie langs de weg voor haar applaudisseert of tegen haar is, maar ze merkt niet dat de bomen vol zitten met nieuwsgierige Zacheüssen die vanuit hun plek overzicht op de situatie willen hebben en wat afstand willen bewaren. Jezus sprak Zacheüs met zijn naam aan, maar dat vergeet de kerk te doen. Zowel voor kerkleiders als voor politici is het gevaarlijk geen dialoog aan te gaan met mensen die wat op afstand van hen staan, want dan dreigen die zich tegen hen te keren. De spirituele, ethische en existentiële vragen houden mensen bezig, maar we moeten een taal vinden om hen aan te spreken. Ik geef toe dat het niet eenvoudig is, maar laat het ons tenminste proberen. Voortdurend zoek ik een taal om met hen in contact te komen, ik neem hun existentiële vragen ernstig en ga ermee in dialoog. Evangeliseren is geen monoloog voeren. Voor die indoctrinatie is de moderne mens allergisch. Er is inculturatie en dialoog nodig die vertrekt bij de noden van mensen. Het probleem van de kerk is niet dat ze geen antwoorden heeft, maar wel dat ze de vragen vergeten is.”
U vindt dat de kerk de mensen niet voldoende ernstig neemt?
“Vreemd genoeg toont de kerk zich tegenover dictaturen en in totalitaire regimes altijd een vurige voorstander en beschermer van de mensenrechten en de democratie, maar ontbreekt het haarzelf aan een cultuur van dialoog en democratie. Daarnaast lijkt het alsof de interreligieuze dialoog makkelijker is dan de binnenkerkelijke. De kerk heeft daar nog werk voor de boeg en het wordt een zware opgave voor de nieuwe paus de twee hoger genoemde vleugels in de kerk samen te houden en de binnenkerkelijke dialoog aan te gaan. Interne pluraliteit is een rijkdom en eenheid hoeft geen uniformiteit te betekenen. De kerk is zoals Paulus schreef, een lichaam waarin allen met elkaar verbonden zijn en waarin ieder zijn taak en charisma heeft.”
Tot zover Emmanuel Van Lierde en Tomas Halik.
De ‘doener’ Tomas Halik is duidelijk niet uit hetzelfde hout gesneden als de ‘beruster’ Herman De Dijn. Hij verwijst ook naar de zware opgave voor de nieuwe paus om traditionalisten en progressisten binnen de kerk samen te houden. Paus Franciscus blijft in elk geval niet bij de pakken zitten. Ter illustratie hieronder een stukje uit een ander artikel in Tertio.
4.‘Nieuwe wind vanuit Latijns-Amerika’
Uit een artikel van Mark Rotsaert, jezuïet en docent aan de pauselijke universiteit Gregoriana in Rome.
Iedereen vraagt zich natuurlijk af welke beslissingen paus Franciscus zal nemen. Hij heeft er alvast een van formaat genomen. Een maand na zijn aanstelling heeft hij een ‘kroonraad’ van acht kardinalen aangekondigd - een idee dat kardinaal Godfried Danneels niet vreemd is - om hem te adviseren bij het besturen van de kerk en bij de hervorming van de Curie. Opmerkelijk is dat die kardinalen alle werelddelen vertegenwoordigen en vooral dat er slechts één Italiaan.
