Een God, Drie Religies - Deel 3

Dit is de titel van een boek van Herman Frijlink dat de drie monotheïstische godsdiensten: het jodendom, het christendom en de islam, met elkaar vergelijkt. Het is eigenlijk geschreven voor mensen van 12 jaar en ouder die weinig weten van godsdienst, door een agnosticus die er van overtuigd is dat religie vaak beslissende invloed heeft, niet alleen in de domeinen van politiek, maatschappij en cultuur, maar ook in het leven van alle dag.
Vandaag doet hij zijn verhaal over het kruis en de kruisiging.
Kruis en Kruisiging
Het kruis is het symbool van het christendom. Het herinnert aan de kruisiging van Jezus Christus. Met zijn lijden en sterven aan het kruis heeft hij geboet voor de zonden van de gelovigen.
Kruisiging is een vorm van executie die vanaf de 6de eeuw vóór Christus tot de 4de eeuw na Christus in zwang was bij de Perzen, de Carthagers en de Romeinen. Kruisiging werd meestal gebruikt voor het straffen van politieke of religieuze opstandelingen, piraten of personen die geen burgerrechten hadden, bijvoorbeeld slaven.
De veroordeelde moest na geseling zelf de dwarsbalk op zijn schouders naar de executieplaats dragen waar de staande balk al in de grond was bevestigd. Daar werden zijn gestrekte armen vastgebonden aan de dwarsbalk of aan de polsen vastgespijkerd. Daarna werd de dwarsbalk vastgemaakt aan de staande balk, ongeveer 3 meter van onderen. Vervolgens bonden de beulen de voeten van de veroordeelde vast of spijkerden ze vast. Halverwege de staande balk werd een richel bevestigd om het lichaam te steunen. Boven het hoofd van de veroordeelde kwam een bordje met zijn naam en het misdrijf waarvoor hij was veroordeeld. De dood werd meestal veroorzaakt door verstikking of uitputting, eventueel bespoedigd door het breken van de benen met een ijzeren staaf. De in 2004 uitgekomen film The passion of the Christ van de Australische regisseur Mel Gibson geeft een schokkend beeld van de gang van zaken bij deze vorm van executie.
De Romeinse legeraanvoerder Marcus Licinius Crassus kruisigde in 73 na Christus 6.000 slaven omdat ze in opstand waren gekomen. De Perzische koning Darius kruisigde in 519 vóór Christus 3.000 politieke tegenstanders. De Joodse koning en hogepriester Alexander Jannaeus kruisigde in 88 vóór Christus 800 Joodse geestelijken. En de Romeinse stadhouder Pontius Pilatus werd wereldberoemd omdat hij in 32 na Christus Jezus van Nazareth liet kruisigen wegens opruiing.
Jezus stierf naar alle waarschijnlijkheid aan een zogenaamd Latijns kruis. Dat is een kruis waarvan de staande balk langer is dan de dwarsbalk die de staande kruist boven het midden.
Hoewel dit Latijnse kruis bij uitstek het symbool is geworden van het christendom was het kruisteken al ver voor het ontstaan van het christendom bekend en in veel verschillende vormen. Er zijn maar liefst 18 kruistekens te onderscheiden. Het hakenkruis bijvoorbeeld, ook wel swastika genoemd, stamt uit India en is het symbool voor welzijn en geluk. In de Oudindische taal Sanskriet betekent svastika ‘goed voor het welzijn’. In het antieke Mesopotamië, grofweg het hedendaagse Irak en Iran, kwam het hakenkruis veel voor op munten. De Duitse nazi’s eigenden zich het teken toe als logo voor hun partij zodat het hakenkruis nu vooral het symbool is voor oorlog en ellende.
Ook het Egyptische hengselkruis, een kruis met een cirkel aan het boveneind, was al bekend vóór het christendom het kruisteken inlijfde. Het is nog steeds in gebruik bij de Koptische Kerk, een vroege aftakking van het christendom. Er zijn nog grote groepen Koptische christenen in Egypte, Soedan en Ethiopië, Syrië en Armenië.
Enkele andere kruisvormen zijn het Griekse kruis, in de vorm van het plusteken, het Andreaskruis, in de vorm van het vermenigvuldigingsteken, en een Antoniuskruis, in de vorm van de hoofdletter T.
Het is te danken aan de Romeinse keizer Constantijn de Grote dat het Latijnse kruis zich ontwikkelde van een barbaars, antiek martelwerktuig tot het belangrijkste symbool van het christendom. Voordat Constantijn zich bekeerde tot het christendom en de nieuwe christelijke godsdienst uitriep tot staatsgodsdienst ten koste van de oude heidense goden zagen de christenen weinig heil in de openlijke verering van het kruisteken. Dat veranderde toen de kersverse christelijke keizer Constantijn de doodstraf door kruisiging afschafte. Daarmee was de weg vrij voor popularisering van het kruisteken en van het chi-rho teken in afbeeldingen en beelden. De chi en de rho zijn de eerste Griekse letters van Christos.
Het kruisteken is tot op heden populair gebleven in de katholieke kerk, vooral het crucifix (beeld van de gekruisigde Christus; crucifixus is Latijn voor ‘aan het kruis gehecht’). Maar de meeste protestantse christenen moeten niet veel hebben van het kruisteken of het crucifix als deel van de liturgie of als versiering.
Tot zover Herman Frijlink.
Vermits humor in de kerk mag, moet ik altijd glimlachen wanneer Jos Geyskens bij de consecratie in de mis voordoet hoe Christus op het Laatste Avondmaal brood en wijn zegende met een kruistekengebaar. Niet echt geloofwaardig.
C.L.