“Vaticaan doorzag Duitse propaganda”
Uit een artikel van Emmanuel Van Lierde
Het Duitse leger legde in 1914 Leuven zo goed als plat. Ook de universiteitsbibliotheek ging in vlammen op. Kerkhistoricus Johan Ickx delft nu voor het eerst het geheime rapport op dat rector Paulin Ladeuze daarna aan de Heilige Stoel bezorgde. Zijn onderzoek in de archieven van het Staatssecretariaat leidde tot “een origineel verhaal met non-conformistische besluiten”, stelt kardinaal Pietro Parolin in het voorwoord van De oorlog en het Vaticaan.
Parallel met de Groote Oorlog woedde vanaf eind 1914 tot de helft van 1915 “een andere stille maar niet minder beslissende oorlog in de paleizen en salons van Rome en het Vaticaan”, schrijft staatssecretaris Pietro Parolin in zijn aanprijzing van het jongste boek van Johan Ickx, verantwoordelijke voor het historische archief van de sectie voor buitenlandse betrekkingen van de Heilige Stoel. Wat was er loos in de interne keuken van de Vaticaanse diplomatie na de brand van Leuven eind augustus 1914?
Fabel staaft actie
“Twee documenten die ik vond in de archieven van het Staatssecretariaat, tonen aan dat er meer intriges gaande waren dan tot nu tot nu toe gedacht”, zegt de auteur van De oorlog en het Vaticaan. Geheim verzet na de brand van Leuven in 1914. “Eerder was er al op gewezen dat de Duitsers een fabel verspreidden om hun actie te legitimeren, namelijk dat ze Leuven platbrandden als reactie op burger-sluipschutters – franc-titeurs – die hen aanvielen. Dat een scherpe veroordeling van de verwoesting van Leuven door de toenmalige paus, Benedictus XV, uitbleef, kon erop wijzen dat de Heilige Stoel geloofde in de Duitse propaganda. Net zoals Pius XII het stempel kreeg Hitler’s Pope te zijn, zo werd van Benedictus XV een ‘vriend van de Duitsers’ gemaakt. In beide gevallen doet dat geen recht aan de waarheid. Beide pausen streefden onpartijdigheid en vrede na. Zodra het Vaticaan meer inzicht had in de zaak, deed de paus wat hij kon om zo snel mogelijk de glorie van Leuven en haar bibliotheek te herstellen, onder meer door boeken naar de universiteit te laten sturen.”
Eugenio Pacelli
“Helaas duurde het een jaar alvorens de Heilige Stoel over de nodige documenten beschikte die aantoonden dat die franc-tireurs een fabel waren”, vervolgt Ickx. “Tot dan werd het Vaticaan inderdaad op een dwaalspoor gezet, onder meer vanuit de nuntiatuur in België die wel partij koos voor de Duitsers. Maar zodra het geheime rapport van rector Paulin Ladeuze met getuigenissen die wezen, op de Duitse leugens, op het bureau van Eugenio Pacelli – de latere paus Pius XII was tijdens de Eerste Wereldoorlog de ‘buitenlandminister’ van het Vaticaan – belandde, geloofde Rome in de versie van die feiten en besefte de Heilige Stoel dat Leuven op basis van willekeur onterecht vernietigd was. Toch kwam er geen publieke veroordeling omdat sommigen vonden dat het niet hard te maken was wie nu gelijk had.”
De kerkhistoricus beklemtoont dat het publieke zwijgen niet betekent dat er niets gebeurde. “Het diplomatieke corps werd gezuiverd: wie Duitse luizen had, werd weggestuurd. De buitenwereld had evenwel niet door dat dat kwam door de zaak Leuven. Dat Pacelli in 1917 nuntius in Duitsland werd, wees er volgens sommigen op dat hij niet bekwaam was een orgaan van de Romeinse Curie te leiden. Het was veeleer zo dat hij als een van de weinigen de onpartijdige koers kon verzekeren. Al te makkelijk heulden sommigen mee met de Duitsers. In 1930 werd Pacelli staatssecretaris, in 1939 paus. Van in het begin had hij ingezien dat de Duitse propaganda leugen en bedrog was. Volgens mij is hij daarover nooit meer van gedacht veranderd. Mijn boek stelt het gangbare beeld over hem bij.”
Tot zover Emmanuel Van Lierde en Johan Ickx.
