Democratie heeft religie nodig
Uit een artikel van Mark Van de Voorde
Recent Nederlands onderzoek geeft aan dat de ontkerkelijking het functioneren van de democratie bedreigt. Eerdere studies toonden al dat christenen, in het bijzonder praktiserende, democratischer zijn ingesteld dan ongelovigen.
“Zonder het geloof ontaardt een democratie snel in tirannie of anarchie”, poneert Andreas Kinneging, hoogleraar rechtsfilosofie aan de Universiteit Leiden.
De grote Franse politieke filosoof, Alexis de Tocqueville, wist in de negentiende eeuw al dat religie een voorwaarde is voor gezonde democratie. In zijn voetspoor is Kinneging ervan overtuigd dat religie “een temperende werking” heeft op het egoïsme en het materialisme. Religie richt de burger immers meer op het algemeen belang van de brede gemeenschap. “Als het geloof wegvalt raken de mensen sterker gericht op zichzelf.”
De toename van het egocentrisme is de jongste jaren tot een culminatiepunt gekomen in de bankencrisis. Heeft ook die crisis te maken met de ontkerkelijking? Zeer zeker, volgens een Brits onderzoek. Altijd hebben bankiers veel geld willen verdienen, maar de mateloze ‘graaicultuur’ die we nu kennen, is nieuw.
Het geven aan ‘goede werken’ is nog altijd een van de manieren waarop gelovigen ‘betere burgers’ zijn. Onderzoeken vertellen dat ze veel vrijgeviger zijn dan niet-gelovigen. Gelovigen zijn niet alleen vrijgeviger, ze doen ook meer aan vrijwilligerswerk. De trouwste kerkgangers het meest, is de conclusie van een grootschalig en uitgebreid onderzoek van het Nederlandse Sociaal en Cultureel Planbureau in 2009. Dat doen kerkgangers omdat ze de oproep van het evangelie tot naastenliefde voortdurend horen, maar ook omdat kerkse mensen veel meer sociale contacten hebben dan zij die niet naar de kerk gaan. Hun brede sociale netwerken maken bovendien dat gelovigen minder bang zijn van de samenleving. Ook “gedreven door de hoop die in hen leeft”, kijken ze positiever naar de maatschappij en de toekomst. Gelovigen hebben meer vertrouwen in de samenleving, de instellingen en bovenal in de democratie.
Kinneging van de Universiteit Leiden bevestigt deze vroegere vaststellingen. Hij voegt eraan toe: “Zonder geloof ontaardt een democratie snel in tirannie of anarchie”. Misschien is dat wel omdat christenen nooit helemaal opgaan in de tijd waarin ze leven. Om het Bijbels te zeggen: ze zijn “in de wereld, niet van de wereld”.
Engels letterkundige en journalist Gilbert Keith Chesterton merkte ooit op dat “de kerk de enige instantie is die de mens ervan kan weerhouden helemaal kind van zijn tijd te zijn”. Wie helemaal meegaat met zijn tijd, verliest zijn zelfstandigheid in denken en oordelen.
Kinneging heeft meer dan waarschijnlijk gelijk wanneer hij zegt dat de ontkerkelijking het functioneren van de democratie bedreigt. De democratie heeft bijgevolg religie nodig.
Tot zover Andreas Kinneging en Mark Van de Voorde.
